NatuurGroep Zoetermeer

Kwartaalbericht Nr.40 april 2003

INHOUD

1. Van de redactie............................................................................... 2

2. Brede orchis (Dactylorhiza majalis subsp majalis).. 3

3. Berichten uit de plantenwerkgroep.................................. 4

GEZIEN IN ZOETERMEER:...................................................................... 6

4. Waarnemingen.................................................................................. 6

5. Slakken en schelpen in Zoetermeer: Segrijnslak...... 7

6. De kleine modderkruiper (Cobitis taenia)........................ 8

BUITEN DE VERENIGING......................................................................... 9

7. KNNV-hommelproject 2003......................................................... 9

8. Berichten van PLATFORM GROEN........................................... 11

9. StadsnatuurNieuws.................................................................... 12

10. Botanische dag op 8 februari j.l. in de Boshoek in Schiedam 13

11. Landelijke vlinderdag op zaterdag 8 maart in Ede 13

12. Vreemde planten in Rotterdam...................................... 14

13. De Groeten uit Drenthe: Misleidende spiegelingen 16

14. Noordnieuws, maart 2003.................................................... 21

15. Natuur en milieuagenda Zoetermeer.......................... 23

16. Namen............................................................................................ 27

17. Ik wil ook lid worden............................................................ 27

Ook in Zoetermeer schrijft de natuur geschiedenis.

Zij zoekt haar journalisten,

want zij bestaat slechts bij de gratie van wie haar ziet.

Doe 1x per 2 à 3 weken 2 uurtjes mee met de plantenwerkgroep.

Goeie sfeer, boeiend, leerzaam, nuttig.

Informatie: Evelien van den Berg, tel: 079-3213445 (18:00-19:30)

1. Van de redactie

De Zoetermeerders meer natuurbewustzijn bij brengen was een van de doelen van het gemeentelijke stadsnatuurplan. Uit de omnibusenquête 2001 blijkt dat dat natuurbewustzijn langzaam maar gestaag toeneemt, van 59 naar 66% in drie jaar tijd om precies te zijn. Onze vereniging spant zich al sinds jaar en dag, samen met haar zusterverenigingen in om hetzelfde doel te bereiken. Toch zien de Zoetermeerse natuur- en milieuverenigingen hun ledenbestand al jarenlang op hetzelfde peil blijven of teruglopen. Vooral jonge mensen blijken geen interesse te hebben voor verenigingen als de onze. Aan de andere kant kom ik ook jonge Zoetermeerders tegen met een grote natuurinteresse; daar ligt het gelukkig niet aan. Van aansluiting zoeken bij een locale natuurvereniging moeten ze echter niets hebben en dat ligt niet aan de hoogte van de contributie. Waar ligt het dan wel aan? Spreken communicatiemiddelen en -producten als een kwartaalblad, informatiepanelen, thema-avonden, kraampjes met informatieve folders, excursies e.d. nog wel aan? Zoals we van de STER-spotjes weten hebben jongeren het druk en ook zijn ze inmiddels gewend geraakt hun informatie van internet te halen, ook of misschien wel juist waar het de natuur betreft. Veel locale gegevens van flora en fauna zijn echter niet via deze weg toegankelijk of beschikbaar. Een stap in de goede richting zou kunnen zijn om onze locale kennis op een mooie en voor jongeren toegankelijke website aan te bieden. Deze website zou bekend gemaakt moeten worden op alle Zoetermeerse scholen zodat leerkrachten en leerlingen die via school met de locale natuur aan het werk moeten hier gebruik van kunnen maken. Op deze manier kan de Zoetermeerkennis onder jonge Zoetermeerders groeien en kan onze vereniging weer aansluiting vinden bij een nieuwe generatie natuurliefhebbers. Misschien is er iemand binnen onze natuurgroep die tijd en kennis heeft om deze uitdaging aan te gaan. Als redactie van het kwartaalbericht zouden wij zo'n initiatief toejuichen.

2. Brede orchis (Dactylorhiza majalis subsp majalis)

een Zoetermeerse floristische attractie in de lente

Johan Vos

Zoetermeerders zijn er inmiddels aardig aan gewend. Als het eerste dieppaars in de vochtige, nog lage graslanden zichtbaar wordt dient zich het nieuwe orchideeëngroeiseizoen aan. De ervaring heeft geleerd dat elk groeiseizoen bij de echte orchideeënliefhebber weer voor de nodige verrassingen zorgt, helaas ook wel eens in negatieve zin. Dat laatste gebeurt als vooral de vertrouwde vindplaats alleen nog maar gaten van een grondboor laat zien. De brede orchis is van dit soort praktijken opvallend vaak slachtoffer, waarschijnlijk door de opvallende kleur en vroege bloeitijd. Om die reden raad ik plantenwerkgroepleden aan niet te koop te lopen met het verstrekken van informatie over vindplaatsen van welke orchidee dan ook.

	Fig. 1 Brede orchis (Dactylorhiza majalis subsp majalis)

Naam

Het woord Dactylon is afgeleid van het Griekse daktylos wat vinger betekent. Deze vingers vormen de overgang van de wortelknollen naar de penwortel onder de grond. De Nederlandse naam voor dit geslacht, "handekenskruid" duidt ook op de vorm van de twee wortelknollen met de vingervormige uitlopers. De soortnaam majalis, van de maand mei, geeft aan dat deze soort al in mei bloeit. Door de jaren heen is gebleken dat de meeste exemplaren rond 15 mei in bloei staan.

De Nederlandse soortnaam brede heeft betrekking op het relatief brede blad, met de grootste breedte in het midden.

Kenmerken

Een "uitgesproken" brede orchis voldoet aan de volgende citeria:

Een gedrongen, donkergroene plant, waarvan de stengel pas in de loop van de bloei de volle lengte bereikt. De bladen zijn 3 tot 4 maal zo lang als breed en vertonen massieve zwartpurperen vlekken. De bloemen zijn donkerpaars en de lip vertoont een grote middenlob.

Veel planten staan qua kenmerken tussen de brede en de rietorchis in en worden door kenners als hybriden gezien van beide ondersoorten.

Milieu en standplaats

De brede orchis groeide van nature vooral in beekdalen, op allerlei grondsoorten op vochtige plaatsen, vooral waar kalkrijke, ijzerhoudende kwel aan de oppervlakte komt. Dat ijzer heeft de plant nodig om kalk te kunnen opnemen. Het meest nog is zij te vinden in niet te voedselrijke hooilanden die tegenwoordig in Nederland uiterst schaars zijn geworden. Brede orchis komt veel minder in pioniersitiaties voor dan de nauw verwante handekenskruiden.

Faunistische betekenis

Veel insectensoorten worden op de bloemen waargenomen maar bestuiving middels bezoek vindt niet vaak plaats waarna dan uiteindelijk zelfbestuiving optreedt.

Verspreiding in Nederland

Halverwege de vorige eeuw was de brede orchis nog een van de meest voorkomende orchideeënsoorten in Nederland. Door de steeds toenemende bemesting en ontwatering is zij nu overal zeldzaam geworden. Het attractieve-aandachtsoortenproject van FLORON uit eind jaren '80 liet zien dat de brede orchis toen nog slechts in 100 KM2-hokken (van de 36000) voorkwam. Daarmee was de brede orchis de zeldzaamste AA-soort en kwam in 1990 op de rode lijst van in hun voortbestaan bedreigde soorten terecht. Bescherming wordt geboden door de vorig jaar april in werking getreden Flora- en faunawet.

Voorkomen en status in Zoetermeer

Laat jaren '70, begin jaren '80 is hooi van de landschappentuin uit het Zuiderpark in Den Haag naar de natuurtuin in het Westerpark versleept. Het doel was de orchideeënrijke flora van deze tuin te enten in onze toen net aangelegde natuurtuin. Het heeft jaren geduurd voordat het resultaat van deze actie zichtbaar werd. Ongeduldig als we waren heeft de toenmalige beheerder daarna nog wel eens een zakje orchideeënzaad laten komen en de inhoud uitgezaaid maar of dat effect heeft gehad valt niet meer te achterhalen. Wel staat vast dat het de brede orchis vanaf het midden van de jaren '80 in de natuurtuin en later ook in het Westerpark en de rest van Zoetermeer voor de wind is gegaan. Toen de poldertuinen begin jaren '90 ten behoeve van de Floriade werden aangelegd is daarvoor weer hooi uit de natuurtuin gebruikt. Op het ogenblik is de brede orchis in 8 van de 36 Zoetermeerse KM-hokken (bron: flora-databank Zoetermeer 2002) vertegenwoordigd. 8 van de 100 KM-hokken waar de brede orchis in Nederland voorkomt liggen dus op Zoetermeers grondgebied. Daar komt nog bij dat Nederland, gezien haar ligging in Europa een speciale verantwoording heeft voor deze orchideeënsoort. Een reden om uiterst zuinig te zijn op deze attractie!

Beheer

Vochtige hooilanden op de zware Zoetermeerse klei komen relatief laat in het voorjaar aan de groei en zijn daardoor minder "productief" dan we gewend zijn van dit type bodem. De vegetatie bestaat veelal uit russen, laagblijvend riet, allerhande mossoorten, dotterbloem, pinksterbloem en vaak ook brede en rietorchis. Deze kleurrijke vegetatietypen vind je op plekken waar regenwater blijft hangen en niet in direct contact staat met het voedselrijke oppervlaktewater. In principe wordt deze begroeiing één keer per jaar gemaaid in augustus. Het maaisel moet afgevoerd worden.

3. Berichten uit de plantenwerkgroep

Johan Vos

Het floristisch seizoen 2003 is begonnen. Voor we de plannen voor het komend jaar presenteren eerst nog even een terugblik op 2002.

Onze floradatabank bevat 14718 waarnemingen en rond de 620 soorten. De top tien van de soortenrijkste KM-hokken ziet er als volgt uit:

2001 2002 Soorten Waarnemingen

(1) 1 30.57.42 Meerzicht-Rokkeveen 353 806

(2) 2 30.57.34 Centrum-Dorp 342 627

(3) 3 30.57.44 Dorp 333 467

(5) 4 30.57.23 Buytenwegh 325 460

(4) 5 30.57.33 Meerzicht-Driemanspolder 325 515

(6) 6 30.57.35 Palenstein 314 349

(7) 7 30.57.43 Driemanspolder-Rokkeveen 307 452

(8) 8 30.57.22 Buytenwegh-West 295 972

(10) 9 30.57.31 Westerpark 293 936

(-) 10 30.57.24 de Leyens-Zuid 288 578

Uit de actuële stand van zaken blijkt dat onze inspanningen om de flora in kaart te brengen niet gelijkmatig over Zoetermeer verdeeld zijn. Hokken met veel waarnemingen zijn vanuit het centrum gezien vooral westelijk en noord-westelijk gelegen, terwijl de zuid en oostzijde er minder goed vanaf komt. Op donderdag 20 maart j.l. heeft de plantenwerkgroep een programma voor het komend groeiseizoen samengesteld. De actualiteit: visievorming in het Noordelijk Plassengebied en natuur in de wijk Rokkeveen, heeft daarbij een rol gespeeld.



Fig. 2 Aantal waargenomen soorten per kilometerhok	Fig. 3 Aantal waarnemingen per kilometerhok

Het activiteitenprogramma ziet er als volgt uit:

Datum	Aanvang	Gebied	Verzamelpunt
17-apr	19.00	Rokkeveen-Zuid Wijktuin Rokkeveen	Spectrumsingel
8-mei	19.00	Begraafplaats	Ingang Hoflaan
22-mei	19.00	Prielenbos e.o.	Aa-zicht
27-mei	19.00	Rokkeveen-West	Balijhoeve (SNP)
5-jun	19.00	Buytenpark	Kraal
14/15 juni		Plantenweekend Drente met Els en Ben Prins
19-jun	19.00	v Tuijllpark	Keerpunt
3-jul	19.00	Buytenpark	Kraal
17-jul	19.00	Slootwegzone	Ruimtebaan/Zegwaardseweg
14-aug	19.00	Prielenbos e.o.	Aa-zicht
23-aug	14.00	Rokkeveen Wijktuin Rokkeveen	Spectrumsingel
28-aug	19.00	Palenstein	Mormonentempel, Osylaan
11-sep	19.00	Begraafplaats	Ingang Hoflaan

GEZIEN IN ZOETERMEER:

4. Waarnemingen

Nog meer halsbandparkieten Maakte Monique Snoek in kwartaalbericht nr. 39 melding van halsbandparkieten in haar tuin, dit keer is het Winfried van Meerendonk die deze nieuwkomer in zijn tuin in de wijk Driemanspolder fotografeerde. Watercrassula in Zoetermeer gevonden! Aan de gedeeltelijk nog kale, natuurvriendelijke oevers bij de Meerpolderdijk is deze nieuwe soort

	Fig. 4 Halsbandparkieten

vorig jaar op een paar plaatsen gevonden, maar of we daar nu blij mee moeten zijn.....?

Watercrassula (crassula helmsii) is een soort die uit Austalië door aquariumliefhebbers naar Europa is gehaald. Het plantje is al eerder ontsnapt naar sloten, beken en meren in Engeland en zorgt daar voor veel overlast. Deze soort kan meer last verooraken dan de Grote waternavel omdat planten van deze soort zowel in voedselarm als in voedselrijk water kunnen groeien. De watercrassula groeit als een dichte mat vanaf de oeverlijn het water in maar ook vanuit het water de oever op en kan onder water goed overleven. Eenmaal gevestigd komt geen plant meer door de Crassulamat heen. Ook hier geldt weer dat ieder stukje stengel via wortels zich verder kan verspreiden. De plant is nog niet verboden in Nederland, in Amerika is dat wel het geval.

In Twente is de soort in twee poelen gevonden en de planten zijn daar op advies van het waterschap verwijderd.

Vleermuis de kluts kwijt?

Vanuit het stadhuis zag ik op donderdag 27 februari in de volle zon gedurende zeker een half uur een vleermuis van het formaat spreeuw continue heen en weer vliegen ter hoogte van de vijfde verdieping.

Commentaar van Kees Mostert: "in de winterperiode, zeker bij overgangen van en naar ongewoon zachte of koude periodes willen ze nog wel eens uit de winterslaap komen en dan komt het regelmatig voor dat ze overdag gezien worden, zeker wanneer het foerageren succesvol is".

De eerste vlinder van 2003

Op 24 februari werd een gehakkelde aurelia gemeld uit Noorhove, Niemeyerruimte 38. Net als vorig jaar werd ook nu weer de gehakkelde aurelia als eerste gemeld.

Sperwer slaat turkse tortel

Een bewoner van Palenstein aan het Douzapad werd op 9 maart j.l. opgeschrikt door een harde knal. Een sperwer vloog met turkse tortel en al tegen het raam. Na enige tijd versuft om zich heen gekeken te hebben vloog de sperwer uiteindelijk weer weg.

Eerste tjiftjaf?

Op 12 maart hoorde de familie Bakker uit Rokkeveen in hun tuin een tjiftjaf, of het de eerste was? in 2001 was dat vanwege de zachte winter al op 30 januari het geval. Op de website van de vogelwerkgroep is te zien dat in de loop van februari dit jaar de eerste tjiftjafzang is gehoord aan de Lammerweide in Seghwaert.

Vuurgoudhaantje

In februari en maart waargenomen door de familie Bakker in hun tuin in Rokkeveen. Vorig jaar hadden ze dit vogeltje ook al in de tuin. Vuurgoudhaantjes zijn in Nederland doortrekkers en wintervogels. De meeste vogels worden in september/oktober waargenomen. De voorjaarstrek vindt plaats van half maart tot begin mei. SOVON meldt dat veel winterwaarnemingen stammen uit west en zuidwest Nederland.

Eerste kluut aan de Benthuizerplas

Aan de Benthuizerplas is op 9 maart de eerste kluut van 2003 gesignaleerd. Voor meer vogelnieuws: http://home.wanadoo.nl/vwgzoetermeer/

5. Slakken en schelpen in Zoetermeer: Segrijnslak

Lodewijk van Duuren



Fig. 5 Segrijnslak Helix aspersa Müller

Inleiding

Onlangs ontving ik een dik pakket met zoekkaarten, handleiding en formulieren voor het Atlasproject Nederlandse Mollusken (weekdieren), wat onlangs van start is gegaan. Om meer bekendheid aan dit project en deze diergroep te geven, leek het me leuk in dit en de volgende nummers enkele artikelen over de Zoetermeerse slakken en schelpen te schrijven.

Om dicht bij huis te beginnen, is de keuze op de Segrijnslak gevallen, een vrij forse slak die veel in tuinen voorkomt.

Namen

De volledige wetenschappelijke naam is Helix aspersa Müller, 1774. De genusnaam Helix betekent in het Latijn spiraal of horentje van een slak, deze Latijnse naam is afgeleid van het Griekse helix (έλιξ) met de betekenis "gedraaid". Het tweede deel van de naam "aspersa", dat samen met de genusnaam de soortnaam vormt, betekent bestrooid of bespat, hetgeen is afgeleid van het kleurenpatroon op het huisje (Fig. 5).

Het derde deel van de wetenschappelijke naam is de naam van de auteur die de soort voor het eerst heeft beschreven. In dit geval O.F. Müller die de soort in 1974 beschreef aan de hand van exemplaren die in Italië verzameld waren.

De Nederlandse naam Segrijnslak is afgeleid van segrijn. Segrijn of chagrijn (< chagrin, Frans; < sagri, Turks) is fijn leer met een korrelig oppervlak. Dit slaat op de onregelmatige oppervlaktestructuur van de schelp. In culinaire kringen is de slak ook bekend als Kleine wijngaardslak. De Engelse naam van de soort is Brown garden snail, verwijzend naar de kleur van de schelp en zijn biotoop (zie figuur 2). De Duitse en Franse naam zijn Gefleckte Weinbergschnecke en Escargot petit-gris

Beschrijving

De schelp is iets scheef bolvormig en heeft een ribbelige onregelmatige structuur. De kleur is geelbruin met donkerder banden en geelbruine vlekjes. De hoogte is 25-35 mm en de breedte

25-40 mm. Alhoewel het een flink uit de kluiten gewassen slak is, is het toch het kleinere neefje (of nichtje, want deze slak is hermafrodiet) van de nog grotere Wijngaardslak (Helix pomatia). Hij heeft een grote mondopening met een verdikte witte omgeslagen lip. Er is geen navel aanwezig.

Voorkomen

De segrijnslak is een Europese soort die aan de kusten van de Noordzee, Atlantische oceaan, Middellandse Zee en Zwarte Zee voorkomt. Ook in andere werelddelen is de soort door toedoen van de mens terechtgekomen. Hij is niet strikt aan de kust gebonden en komt ook wel meer landinwaarts voor, maar dan meestal in sterk door de mens beïnvloede milieus zoals tuinen en parken. De noordgrens van zijn areaal ligt iets noordelijker dan Nederland. Het zwaartepunt van de verspreiding in Nederland ligt in het westen, met enkele andere vondsten in het rivierengebied en Zuid-Limburg (zie Fig. 6). Hoewel het in het stedelijk gebied een veel voorkomende soort is, behoort hij niet tot de meest algemene soorten. In de regio Amsterdam, die uit 432 km-hokken (km2) bestaat, komt de soort in 163 km-hokken voor, terwijl het haarslakje in 367 hokken voorkomt. Ook in Zoetermeer is de soort nog niet in alle kilometer-hokken gevonden, maar dat zullen er met goed zoeken zeker meer kunnen worden (zie Fig. 7).



Fig. 6 Nationale verspreiding	Fig. 7 Locale verspreiding

Ecologie

De segrijnslak komt voor op zeer uiteenlopende terreinen, maar heeft in Nederland een voorkeur voor de omgeving van menselijke bebouwing, vooral in tuinen en parken. Hij of zij staat bekend als alleseter, mijn ervaring is dat ze althans in mijn tuin nogal kieskeurig is. Eigenlijk eten ze alleen van de Hosta en dan vooral de groene en veel minder een grijsgroen exemplaar. De groene Hosta is aan het eind van het seizoen vrijwel kaal gevreten door de Segrijnslak en andere slakken. Behalve de fraai getekende slakken krijg je hier wel wat voor terug. Egels en zanglijsters hebben deze slakken op hun menu slaan, al heb ik de indruk dat de laatste soort alleen de kleinere exemplaren te grazen neemt, gezien de resten die hij op de "smidse" achterlaat.

Schade en nut

Sommige mensen zouden deze soort liever chagrijnschelp noemen, omdat ze zo chagrijnig worden van deze beesten die hun tuinplanten opeten. De soort kan zich inderdaad tot een plaag ontwikkelen en aanzienlijke schade aan groenten en siergewassen veroorzaken. De andere kant van de medaille is dat deze soort ook een economische waarde vertegenwoordigt.

In Aardenburg staat de slakkenkwekerij "In Den Wijngaard", een kwekerij van Helix aspersa, die veel van deze slakken aan restaurants leveren. Voor de liefhebbers staat er in het boek over de weekdieren van Amsterdam een recept voor de Segrijnslak.

Het is gezien zijn biotoop en algemeenheid begrijpelijk dat de soort niet in de Flora- en Faunawet is opgenomen. Toch komt de soort wel in de Nederlandse wetgeving voor. Samen met drie andere slakken, Wijngaardslak, Gewone alikruik en Achaatslak, staat hij in

Gezondheids- en welzijnswet voor dieren als diersoort die in Nederland gehouden wordt, met het oog op de productie van die dieren afkomstige producten.

Literatuur

Bruyne, Rykel de en Tello Neckheim, 2001. Van nonnetje tot tonnetje. De recente en fossiele weekdieren (slakken en schelpen) van Amsterdam. Schuyt & Co, Haarlem.

Gittenberger, E., W. Backhuys en Th.E.J. Ripken, 1984. De landslakken van Nederland. Stichting Uitgeverij KNNV, Hoogwoud.

Kerney, M.P. en R.A.D. Cameron, 1980. Elseviers slakkengids. Elsevier, Amsterdam/Brussel.

6. De kleine modderkruiper (Cobitis taenia)

als voorbeeld van het beschermen van habitatrichtlijnsoorten

Johan Vos

Aanleiding Nadat de kleine modderkruiper aan de van Leeuwenhoeklaan vorig jaar voor de nodige opschudding heeft gezorgd (zie kwartaalbericht nr. 39) is hij inmiddels ook opgevist in de singel grenzend aan de natuurvriendelijke oevers onderaan de meerpolderdijk. Tijd om eens wat dieper in te gaan op de biologie en de bescherming van dit visje. Kenmerken en levenswijze Het gaat om een slank, zijdelings samengedrukt visje dat 8-13 cm
	B. Crombaghs
	Fig. 8 Kleine modderkruiper

groot kan worden.

De grondkleur is geelachtig met een donkerbruine band over de rug van kop tot staart. Deze band wordt ter weerzijden begrensd door een smallere, vaak in vlekken opgeloste streep. De rug- en staartvin zijn grijs met zwarte stippels en vlekjes. Prof. H. Schlegel zegt in 1870 over de kleine modderkruiper "de kleine modderkruiper is onder de inheemsche soorten gemakkelijk te herkennen aan een gevorkt stekeltje, hetwelk men aan weerszijde voor het oog waarneemt; en het is wegens dit kenmerk, dat hij van de overige soorten onder de geslachtsnamen Acanthopsis of Botia afgezonderd werd".

H Nijssen en S.J. de Groot (1987) constateren dat de kleine modderkruiper is aangewezen op fijne, modderachtige bodems. Bodemmateriaal (detritus) wordt opgezogen, waarna het voedsel van de bodemresten wordt gescheiden. De resten worden in de kieuwholte gebracht en vervolgens met het uitademingswater afgevoerd. Indien er genoeg voedsel aanwezig is, doch geen materiaal om deze gelijktijdig op te nemen, kunnen modderkruipers dood gaan. De relatie tussen bodem en vis blijkt uit de Nederlandse naam, het happen in de bodem uit de Duitse naam "Steinbeisser". Het kieuwoppervlak van kleine modderkruipers is relatief veel groter dan bij andere zoetwatervissen. Dit is een aanpassing aan hun levenswijze om gedurende lange perioden in de bodem ingegraven te liggen. Soms is de zuurstofvoorziening zo gering, dat zij aan het oppervlak van het water komen om atmosferische lucht in te ademen. De luchtbel komt in de darm terecht, waar de zuurstof door het bloed wordt opgenomen.

Kleine modderkruipers paaien van april tot juni; hun eieren worden op waterplanten afgezet.

Biotoop en zeldzaamheid

Schlegel zegt hierover "dit vischje wordt in het grootste gedeelte van Europa, noordelijk tot Groot-Brittanië en Scandinavië aangetroffen. Het houdt zich op in stromende, of ook wel in staande wateren, in plaatsen waar de grond zandig of steenachtig is". Ook wordt nog opgemerkt dat "zij mager zijn en dat hun vleesch taai is;

niettegenstaande deze hoedanigheden en dat zij zoo klein zijn, worden zij in sommige streken van Duitschland, door het volk gebraden en gegeten". Redeke (1941) zegt dat deze kleinste onzer modderkruipers in Nederland op tal van plaatsen in zoete tot zwak-mesohaliene (=licht brakke) binnenwateren voorkomt.

Nijssen en de Groot constateren dat de soort in Nederland vrij algemeen voorkomt in vele, vaak kleine wateren, doch nooit in grote aantallen. In het westen en noorden van ons land regelmatig voorkomend, doch bij velen onbekend door zijn geringe afmetingen en zijn nachtelijke activiteit.

Europese wetgeving

Wat de bescherming betreft valt de kleine modderkruiper onder de Europese habitatrichtlijn die in 1992 is opgesteld en ondertekend door bijna alle Europese landen. Hoewel de soort hier vrij algemeen voorkomt heeft Nederland een bijzondere verantwoordelijkheid omdat een belangrijk deel van het natuurlijke verspreidingsgebied binnen de grenzen van ons land valt. Samen met de vogelrichtlijn beoogt de habitatrichtlijn de bescherming van dieren en planten te garanderen in een Europees netwerk van natuurgebieden. Dit nog op te richten netwerk heet "Natura 2000" en is de vertaling van de Ecologische Hoofdstructuur naar Europese schaal. Dit netwerk moet worden gerealiseerd door de aanwijzing van gebieden, op basis van ecologische criteria, door de individuële lidstaten. De aanwijzing van gebieden is voor de meeste landen pas in de afgelopen jaren van de grond gekomen, waarbij Nederland door het Europese Hof al op de vingers is getikt omdat dit proces veel te traag verliep. Daarnaast is het ook nog zo dat aan de aanwijzing van de gebieden in heel wat gevallen geen gedegen veldonderzoek ten grondslag ligt.

Een nieuwe manier van werken in de ruimtelijke ordening

Vorig jaar nog was ten gevolge van bouwactiviteiten ten behoeve van de Betuwelijn het leefgebied van de kleine modderkruiper in het geding. De rechter liet de bouw stil leggen daar hij er gezien de huidige omstandigheden niet van overtuigd was dat er voldoende beschermd gebied aangewezen is om deze soort veilig te stellen. Overigens heeft iedereen die iets wil "ontwikkelen" de (zorg)plicht om vantevoren, op eigen kosten te onderzoeken of er beschermde soorten in het te bebouwen gebied aanwezig zijn. Worden die soorten aangetroffen dan dwingt zowel nationale als internationale wetgeving dat ook de natuurbelangen meegewogen worden in de besluitvorming. In het uiterste geval kan zo'n afweging bijvoorbeeld aanleiding zijn tot een andere locatiekeuze. Valt de afweging echter negatief uit voor bijvoorbeeld de kleine modderkruiper dan dient bij het ministerie van LNV een ontheffing aangevraagd te worden. Om die te krijgen moet een plan worden opgesteld met maatregelen die ervoor zorgen dat de kleine modderkruiper zo min mogelijk schade ondervindt van de ingreep. Om dit goed te kunnen doen is kennis nodig van de biologie en de verspreiding van de soort. Dit soort kennis hebben de plannenmakers van nature meestal niet en de op het laatste moment ingehuurde ecologische adviesbureaus staan dan met hun rug tegen de muur. Het levert ze veel opdrachten op, maar bevredigend is de hele gang van zaken natuurlijk allerminst. Een betere manier zou zijn dat het ministerie van LNV, al dan niet in samenwerking met de provincies de verantwoordelijkheid voor het in kaart brengen van habitatrichtlijnsoorten als de kleine modderkruiper voor hun rekening nemen. Het resultaat van dit onderzoek vormt dan enerzijds de basis voor het verantwoord aanwijzen van habitatrichtlijngebieden en anderzijds kunnen deze verspreidingskaarten gebruikt worden ten behoeve van de planologie en ruimtelijke ordening. Wordt er dan nog een enkele keer ergens in een stad een kleine modderkruiper opgevist, dan zal niemand daar meer van wakker hoeven liggen. Uiteindelijk zou deze aanpak mijns inziens een logisch gevolg moeten zijn van het ondertekenen van internationale natuurbeschermingsverdragen door Nederland. En dat komt een soort als de kleine modderkruiper alleen maar ten goede!

BUITEN DE VERENIGING

7. KNNV-hommelproject 2003

Johan Vos

In 1994 organiseerde de KNNV een hommelzoekactie. De resultaten van deze actie zijn gepresenteerd en nog na te lezen in het prachtige themanummer van Natura dat in november 1995 uitkwam. Ook Ben Prins heeft in Zoetermeer indertijd de nodige aandacht besteed aan deze actie. (zie kwartaalbericht nr. 5.11 en 13 van juli 1994 en nr. 8.6. van april 1995.

Dit jaar is de KNNV weer op zoek naar hommeltellers. Hommels spelen een grote rol bij de bestuiving van wilde- en gekweekte planten, ook in uw achtertuin. Als de zon weer aan kracht wint komen de eerste hommelkoninginnen uit hun ondergrondse holletjes tevoorschijn. Dit zijn steevast de aardhommelkoninginnen. Hommels hebben een "hoge aaibaarheidsfactor" en spelen een belangrijke rol bij de zaadzetting van veel plantensoorten. Het zijn harde werkers die zelfs bij somber regenachtig weer actief zijn. Dit is mogelijk omdat ze zelf hun lichaamstemperatuur van 30-32 graden op peil houden. Over het algemeen gaat het de hommels goed, hoewel dat misschien niet voor alle zes soorten van de kaart in dezelfde mate geldt. De zes soorten van nu zijn dezelfde als die van 1994. Als nu ook weer veel mensen met de actie meedoen kunnen we de resultaten goed vergelijken met die van toen en eventuële trends ontdekken.

Wij doen dan ook een oproep aan alle Zoetermeerse natuurgroepleden om dit jaar, naast naar dagvlinders vooral naar hommels te kijken en de waargenomen soorten aan te tekenen op de bijgevoegde zoekkaart. Aan het eind van het jaar dan graag de kaarten bij ons inleveren zodat we een goede indruk van de Zoetermeerse hommelstand krijgen. De ingevulde kaarten sturen we dan vervolgens naar de KNNV.

Rechtstreeks hommels melden via www.knnv.nl/hommels kan natuurlijk ook.

Hieronder nog wat aanvullende informatie per soort.

(afkomstig van de KNNV-hommelzoekkaart)

Aardhommel (Bombus terrestris) De koningin is 22 tot 28 mm groot. De soort vliegt al begin februari. De nesten bevinden zich ondergronds en kunnen uit wel 600 dieren bestaan. Deze soort kan verward worden met de kleine aardhommel (Bombus lucorum) maar van deze zijn de gele strepen citroengeel.
Boomhommel (Bombus hypnorum) De koningin is 18 tot 22 mm groot. De soort vliegt vanaf midden februari. De nesten liggen bovengronds in allerlei holten en bestaan uit 80 tot 400 dieren.
Weidehommel (Bombus pratorum) De koningin is 16 tot 20 mm groot. De soort vliegt vanaf eind februari. De nesten bevinden zich bovengronds tussen planten of in oude vogelnestjes, tussen rommel en bestaan uit 50 tot 200 dieren.
Akkerhommel (Bombus pascuorum) De koningin is 18 tot 22 mm groot. De soort vliegt vanaf begin maart. De nesten bevinden zich onder mos of graspollen en bestaan uit maximaal 200 dieren. Er bestaan twee vormen in Nederland, een donkere vorm in het westen en een lichte vorm in het oosten.
Steenhommel (Bombus lapidarius) De koningin is 22 tot 26 mm groot. De soort vliegt vanaf midden maart.De nesten bevinden zich onder boomstronken of stenen en bestaan uit 100 tot 200 dieren. Deze soort lijkt op de veel zeldzamere grashommel (Bombus ruderarius) maar heeft rode i.p.v. zwarte haren aan de achterpoten.
Tuinhommel (Bombus hortorum) De koningin is 18 tot 26 mm groot. De soort vliegt vanaf half april. De nesten bestaan uit 50 tot 100 dieren. Tuinhommels komen overal voor maar zijn nergens algemeen. Deze soort lijkt op de veenhommel (Bombus jonellus) maar die is kleiner en komt waarschijnlijk? niet in Zoetermeer voor.

Wilt u meer weten over hommels?

De bij dit nummer gevoegde KNNV/IVN uitgave "Hommels in Beeld" geeft meer informatie over meer soorten op een uitklapkaart.

8. Berichten van PLATFORM GROEN

Bob de Lange

Turfberg 28

2716 LV Zoetermeer

tel\fcs 079 3200566

mail <bobdelange@freeler.nl

In overleg met Vogelbescherming Nederland hebben we in oktober 2002 een zienswijze uitgebracht naar de Provincie, in verband met het verschijnen van het ontwerpbeleidsplan Flora en Faunawet. Naar aanleiding van berichten van de Wildschadecommissie over schade door Roeken en Holenduiven, hebben we twijfel geuit over de deskundigheid van de Commissie. Ook hebben we voorgesteld in die Commissie niet alleen belanghebbenden op te nemen (jagers en grondeigenaren), maar ook deskundigen van natuurverenigingen. Schade moet van voldoende omvang zijn en de oorzaak moet objectief aan een diersoort worden toegeschreven. Intussen zijn er rond de toepassing van de F&F wet vele en snelle ontwikkelingen gaande. We komen daar in een volgend bericht op terug.

Stadsnatuurplan en Waterplan, beide door de gemeente met veel inzet opgesteld en goedgekeurd, lijken wat op de achtergrond te geraken. Met name zien wij uit naar de plannen voor ieder van de grotere groengebieden die in het SNP (p. 3.41) in het vooruitzicht worden gesteld. We zullen in de Adviesraad Natuur en Milieu vragen stellen.

Voor de Nieuwe Driemanspolder worden door de betrokken overheden (provincie, gemeenten en waterschappen) plannen voorbereid voor een nieuwe inrichting. Drie nieuwe functies zullen in die plannen worden vervuld: Waterberging, natuur en recreatie. We hebben als Platform Groen destijds zwaar protest aangetekend tegen de plannen voor het Chinees Themapark. Daarna hebben we ons intern de vraag gesteld wat we dan wel zouden willen. We zijn uitgekomen op een inrichting waarin landschappen worden gereconstrueerd uit de periode van de vervening. De Nieuwe Driemanspolder is immers als droogmakerij ontstaan doordat de veenlaag is afgegraven als brandstof tot er een kleigebied droog kwam dat voor de landbouw uitermate geschikt is. Nu we door veranderde klimaatomstandigheden gedwongen worden opnieuw het waterbeheer in te richten, denken wij dat de nieuwe inrichting van de Nieuwe Driemanspolder goed gebruikt kan worden om onze relatie met het water aanschouwelijk te maken door verschillende landschappen in te richten. Het plan heeft de volledige steun van het Historisch Genootschap Zoetermeer en is in de pers goed besproken. Op verzoek sturen we graag een kopie van het plan per E-mail. In dit plan speelt de Hoeve Meerzigt een belangrijke rol als voorlichtingscentrum van de instellingen en verenigingen die betrokken zijn bij het waterbeheer en de nieuwe inrichting van de Nieuwe Driemanspolder. Dit betekent dat wij de groep steunen die zich verzet tegen plannen van de gemeente om de hoeve te verkopen om de geldproblemen van de gemeente wat te verlichten. De steun van de woningbouwcorporaties voor het behoud van een openbare functie van de hoeve was geheel onverwacht en een belangrijke ondersteuning.

Intussen is duidelijk geworden dat de gemeente in de Nieuwe Driemanspolder de Floriade 2012 zou willen houden. Wij vinden dat erg laat, gelet op de uitspraak van Gedeputeerde v.d. Sar dat uitvoering van de nieuwe inrichting in 2006 zou beginnen. Gelet op de problemen die de Floriade dit jaar heeft opgeleverd, vrezen wij dat de gemeente zich opnieuw in financiële avonturen gaat storten in de hoop Zoetermeer op de kaart te zetten. Een eerste rondvraag onder de lezers van de Zoetermeerse Krant was vernietigend negatief over het Floriade plan. De geldnood van de gemeente heeft er ook toe geleid dat De Soete Aarde zal worden gesloopt, volgens plan, maar ook dat aan de bijna 20 groene clubs die er gebruik van maken geen vervanging zal worden geboden, zoals eerst was toegezegd. Intussen worden voor het gebruik van een vervangende ruimte bedragen genoemd die ook in de vrije markt worden gevraagd en drie maal hoger liggen dan de gemeente voor clubs uit de sector Welzijn zal berekenen. De discussie spitst zich nu wat toe op het (geldelijk) nut dat de groene clubs voor de gemeente zouden hebben.

In dit verband melden wij dat we een oude toezegging van bouwbedrijf DURA weer hebben geactiveerd. Toen we (in 1998) bezig waren fondsen te zoeken voor ons plan Wielewaal, heeft DURA een bijdrage van Fl 40.000,- in natura toegezegd. Destijds zijn wij er echter in geslaagd van de Provincie een subsidie te krijgen, die de andere bijdragen zou verdubbelen. Een bijdrage in natura viel daar echter niet onder. Wielewaal hebben we op andere wijze rond gekregen en met DURA is afgesproken dat we hun bijdrage tegoed mochten houden. Intussen hebben we een plan ontwikkeld voor het gebied aansluitend op Wielewaal, meer richting van het oude gemaal. We hebben met DURA vatsgesteld dat de oude toezegging nog steeds van kracht is en trachten het project te koppelen met andere plannen die de gemeente in dit gebied ontwikkelt.

Ook boer Wim van Rijn heeft in dit gebied plannen, hij stuurde ons tijdig een kopie en we hebben op grond van een gesprek ter plaatse voorlopig geconcludeerd dat de twee plannen in elkaar gepast moeten kunnen worden.

We hebben nauw overleg met ons lid Stichting Bomen Overleven (St.BOL) over het verlenen van kapvergunningen. De aanvragen worden in Het Streekblad aangekondigd, met de mogelijkheid van een bezwaar. In gevallen waar de aanvraag werd gemeld als "op verzoek van omwonenden" is St.BOL de omwonenden gaan vragen en die wisten van niets, resp. waren fors tegen het kappen. Aangezien niet te verwachten is dat iedereen wekelijks de berichten met aandacht leest, hebben we erop aangedrongen daarnaast bij de omwonenden een brief in de bus te doen met een aankondiging van de aanvraag voor een kapvergunning. Dit zal nu als vaste procedure worden ingevoerd.

9. StadsnatuurNieuws

Tilly Kester

SNP-jaarverslag 2002

Het laatste SNP-jaarverslag is inmiddels uit. Dit jaarverslag sluit een periode van vier jaar af waar onder de vlag van het Stadsnatuurplan een overweldigende reeks activiteiten heeft plaatsgevonden. Het verslag is gratis te verkrijgen bij de

gemeente, tel 079- 3469662 (afd. BenO, NME-team)

Natuur in beeld

In kwartaalbericht nr.38 werden de resultaten van de vlinders die vorig jaar door bewoners bij de gemeente zijn gemeld door Peter van Wely en Anja van Beek van commentaar voorzien. Het officiële eindverslag is in februari uitgekomen en op te vragen bij de gemeente, zie boven.

Ook in 2003 kan iedereen weer dagvlinders melden. Via de website van de gemeente: www.zoetermeer.nl, vervolgens Natuur, Groen en Water en dan Natuur in Beeld. Of via het bij dit kwartaalbericht gevoegde formulier of telefonisch bij mij: 079- 3469662.

Natuurvriendelijke oevers aan de Meerpolderdijk

Vorig jaar heeft "Natuurbalans, Limes divergens" de natuur aan de oevers onderaan de meerpolderdijk voor de tweede keer geïnventariseerd. In vergelijking met de eerste inventarisatieronde bleek dat:

1. zowel het aantal soorten als het aantal bijzondere soorten toegenomen is.

2. het aantal grasland- en waterplantenvegetaties toegenomen is

3. de visfauna geprofiteerd heeft van het verbeterde biotoop voor limnofiele vissoorten

4. het gebied als voortplantingsbiotoop voor amfibieën verbeterd is.

5. het gebied als leefgebied voor dagvlinders verbeterd is.

6. bijna alle libellensoorten die in de landschapsecologische regio "zeekleigebieden" voorkomen in het gebied worden aangetroffen.

Al met al een mooi resultaat!

Natuurlijke tuinenmanifestatie op zaterdag 12 april

Ook dit jaar weer organiseert "Groei en bloei" samen met de gemeente op het Promenadeplein de natuurvriendelijke tuinenmarkt. Het thema is water en ook dit jaar weer geeft een groot aantal natuurverenigingen acte de presence. De gemeente verkoopt traditiegetrouw inheemse planten voor in de tuin.

Natuur in de wijk

Dit jaar zullen de Zoetermeerse natuurverenigingen in de wijk Rokkeveen weer diverse natuur-naast-de-deurexcursies organiseren. Zie voor de data, de Natuur- en Milieuagenda achterin dit blad. Tevens is er een SNP-wijkfolder van Rokkeveen beschikbaar.

25 jaar natuurtuin in het Westerpark

De natuurtuin is aangelegd in de winter van ‘77/’78 en dus vieren we dit voorjaar haar 25 jarig bestaan. Op zondag 18 mei zal er een feesttent bij het Westpunt worden neergezet met daarin en omheen een hele reeks activiteiten en bezienswaardigheden zoals:

1. Een “Vroege Vogelexcursie” verzorgd door Hanneke Hoogvliet van de Vogelwerkgroep. Start 6.00 uur bij het Westpunt

2. Ieder even uur vanaf 10.00 tot 16.00 uur een rondleiding door de natuurtuin onder leiding van een van de natuutuingidsen

3. Een debat rond het middaguur tussen de ontwerper van toen en de beherenden van nu.

4. Een workshop met als thema "Water"

5. De presentatie van 25-jaar natuurontwikkeling in de tuin met veel historisch materiaal op panelen tentoongesteld.

6. Kunstuitingen van bewoners die ooit geïnspireerd werden door de natuurtuin.

7. Een expositie van foto's die in de natuurtuin genomen zijn

8. Toegepaste "natuurtuinkunst" door Terra in en rond de tuin

9. Fotozaak Linthout uit de Dorpsstraat stelt een expositie samen van trouwfoto's die door de jaren heen genomen zijn in de natuurtuin.

10. Een reunie van iedereen die, zowel beroepsmatig als als vrijwilliger bij de tuin betrokken is (geweest)

En nu maar hopen op mooi weer!

10. Botanische dag op 8 februari j.l. in de Boshoek in Schiedam

Johan Vos

Jaarlijks wordt speciaal voor KNNV'ers een themadag georganiseerd over een botanisch onderwerp. Dit keer stond de duinflora op het programma. In het duingebied is is nog al wat gaande dat van grote invloed is op de vegetatie, de steeds toenemende recreatiedruk, oprukkende bungalowparken, uitstervende konijnenpopulaties, natuurontwikkelingsprojecten met allerlei nieuwe kansen voor pionierplanten, enz. Of het komt omdat Eddy Weeda op het programma stond weet ik niet maar de opkomst was overweldigend. Eddy moest echter wegens ziekte verstek laten gaan. Hij werd vervangen door Gert-Jan de Bruin die allerlei processen in het duin aan de hand van de vegetatie wist zichtbaar te maken. Wandelende duinen die worden vastgelegd door kruipwilg en zandzegge, de vlier en liguster die in de schaduw van hun eigen dode takken leven, de zoutgevoelige eik die alleen in dwergvorm in kommen groeit, woestijnbewoners als vroegeling, ruw vergeet-mij-nietje, kandelaartje en muurpeper die als winterannuël overleven en natuurlijk het ontbrekende effect van snoeiende konijnen die zo ongewild "verstruiking" veroorzaken met als gevolg een enorme nachtegalenstand in het duin. Leuke onderwerpen op zeer toegankelijke wijze gebracht! Vervolgens twee technische verhalen met veel cijfers en grafieken. In het eerste ging Cor ten Haaf in op het effect van het doorsnijden van de duinen bij Bergen ("de kerf"), vijf jaar geleden en in het tweede ging Dick van der Laan, botanisch oecologisch onderzoeker sinds 1958 verbonden aan biologisch station "Wevers Duin", in op de veranderingen in de begroeiing in de duinen van Voorne. Die veranderingen worden hoofdzakelijk veroorzaakt door activiteiten ten behoeve van de steeds verder uitdijende maasvlakte.

Als laatste spreker ging Kees Langeveld in op het herkennen van oude duinlandschappen in bestaande vegetaties in de bollenstreek. Ondanks de oprukkende bebouwing is het mogelijk om de ligging van de oude, afgegraven, ontkalkte duinen nog te traceren aan het voorkomen van bepaalde duinplanten. Planten houden vaak zeer lang stand in restanten van een landschap waar ze vroeger voorkwamen. Een inspirerend verhaal, die iedere plantenliefhebber aanspoort om zich te verdiepen in de cultuurhistorie van het landschap om daarna ook zelf buiten "het landschap te gaan lezen".

Een jaarlijks terugkerende dag die ik iedereen kan aanraden.

11. Landelijke vlinderdag op zaterdag 8 maart in Ede

Johan Vos

Ook dit jaar zat de grote zaal in de Reehorst weer vol. Vlinders en libellen zijn klaarblijkelijk nog steeds populair bij natuurliefhebbers. De vlinderstichting bestaat dit jaar 20 jaar en verwacht dat

de nieuwe vlinderatlas volgend jaar op de landelijke vlinderdag het licht zal zien.

Als eerste ging Chris van Swaay op zoek naar verschillen in aantalsontwikkelingen bij dagvlinders in de verschillende delen en/of begroeiingstypen van ons land. Je kunt Nederland niet alleen indelen in zuid, oost, noord en west maar ook fysisch-geografisch in duinen, heuvelland, hogere zandgronden, laagveen, zeeklei en rivierengebied. Qua begroeiingtypen gaat het om hei, open duin, bos, half natuurlijke graslanden, moeras, agrarisch en stedelijk gebied.

Het onderzoek van Chris bracht een aantal onverwachte feiten aan het licht. Het algemene beeld dat het over de hele linie slecht gaat met onze dagvlinders mag bekend verondersteld worden. De duinen zijn het rijkst aan vlinders, gevolgd door het (Limburgs) heuvelland en de hogere zandgronden. De trends zijn echter lang niet voor alle soorten overal gelijk. Wel doet het bont zandoogje het sinds het midden van de jaren '90 in heel Nederland goed. De bruine vuurvlinder echter doet het in Noord-Nederland slecht maar blijft in de rest van het land stabiel. De grote parelmoervlinder gaat in de duinen achteruit maar stijgt in aantallen op de Hoge Veluwe. Verklaringen voor deze verschillen zijn er eigenlijk niet. Ik moest in dit verband ook nog even denken aan het hooibeestje dat nagenoeg uit Zoetermeer verdwenen is en het in de duinen goed doet, zoals we vorig jaar zelf in Meyendel hebben kunnen zien.

De volgende spreker, Anton Baaijens besprak de vlinderstand in Zeeland. Resultaten van onderzoek op de beroemde Zeeuwse bloemdijken, in het heggenlandschap en in de zeearmen waar nieuwe natuur volop in ontwikkeling is. Opvallend is dat Walcheren wat de vlinderstand betreft afwijkt van de rest van Zeeland. Het heggenlandschap op Walcheren wordt bijzonder gewaardeerd door het bont zandoogje. Ook het groot dikkopje en het oranjetipje hebben een voorkeur voor Walcheren. Opvallend voor mij was dat het oranje zandoogje in ieder km-hok in Zeeland in ruige bermen aanwezig is, vergezeld van het zwartsprietdikkopje. Het bruin blauwtje is in Zeeland een typische soort die veel op gehooide dijken voorkomt. En dan de eikepage die op alle eilanden gevonden wordt waar oude eiken staan.

Het volgende verhaal kwam uit België. Voor de soortenrijkste hokken moeten we in oostelijk Limburg op de Mechelse heide zijn. 14 dagvlindersoorten worden daar in hun voortbestaan bedreigd. Onderzoekers van de universiteit van Antwerpen hebben geprobeerd te achterhalen wat de oorzaken zijn van die achteruitgang. Dit hebben ze o.a. gedaan door de soorten uitgebreid in het veld te observeren. Uiteindelijk waren de onderzoekers in staat om per soort een habitatkwaliteitkaart te maken. Zo komt kennis beschikbaar waar de beheerders direct mee aan de slag kunnen. De slotdia met de kleinschalige maaiplekken is mij in elk geval bijgebleven.

Van België gingen we naar Friesland. Peter de Boer deed namens de Friese libellenwerkgroep verslag. Van de 52 soorten planten zich er 41 in Frieland voort. De zuidoosthoek van Friesland is de meest libellenrijke regio. Ook kregen we nog een primeur, de donkere waterjuffer die uitgestorven werd geacht, is vorig jaar in de weeribben teruggevonden. Van allerlei zeldzaamheden en zwervers werd uitvoerig melding gemaakt.

Een nieuwe trend op de vlinderdag is het vertonen van korte films.

Drie prachtige films kregen we dit keer te zien: de zwarte heidelibel, voorjaar in de Cevennen en vlinders op de heide. Bewegende beelden blijken toch veel meer inzicht te geven in het dagelijks leven van libellen en vlinders.

En dan de oudvoorzitter van de vlinderstichting, Jan van der Made, tegenwoordig in Drente woonachtig ging in op de nachtvlinders in deze provincie. Hij wees ons op het gebrek aan kennis van deze interessante groep en kreeg, vanwege zijn verdienste voor de vlinders ook nog even een gouden vlinder uitgereikt.

Vervolgens ging Michiel Wallis de Vries in op het herstel van de vlindersstand in allerlei natuurontwikkelingsprojecten in het Noorden van ons land. Het ging om veelal agrarische terreinen die naar heide moesten worden omgetoverd en waar ingrepen in de periode 1990-1994 hebben plaatsgevonden. Als knelpunten voor een goede vlinderstand werden genoemd: een te grote afstand tot de bronpopulaties, kleine bronpopulaties, door het ontgronden zijn de terreinen natter geworden dan ze vroeger waren, de juiste waardplanten en waardmieren (voor de blauwtjes) ontbreken en de terreinen hebben (nu nog) een te uniforme vegetatiestructuur. In het onderzoek waren 10 heidesoorten en o.a. de volgende terreinen betrokken: de Ennemaborg, het Eexterveld, de Bakkeveense duinen, Aekingerbroek en de Tichelberg. Gekeken is o.a. naar de verspreiding en de eiafzetting van de soorten en tevens is de vegetatie beschreven. Voorlopige conclusie: de zeldzame soorten ontbreken. De kwaliteit van de nieuwe terreinen laat nog veel te wensen over. Waarschijnlijk is er veel meer tijd nodig.

En dan tot slot ging Kars Veling in op "de vlinderbaan tussen Utrecht en Amersfoort". Een project dat al veel in de publiciteit is geweest en in mei a.s. officieel van start gaat. De bedoeling is dat er ruim baan gemaakt wordt voor vlinders in een amoebevormig gebied tussen Amersfoort en Utrecht. De vlinderstichting gaat met zoveel mogelijk participanten in het gebied afspraken maken. Dat zijn: het ministerie van defensie, particulieren, bedrijven, gemeenten, rijkswaterstaat, NS-railinfrastructuur enz. Wat al gebeurd is: er zijn met de gemeente Soest afspraken gemaakt over ecologisch groenbeheer, de stichting Waterlijn heeft in Amersfoort vlinderstruiken uitgedeeld aan bewoners met een tuin aan het water e.d. Het gaat zowel om algemene vlindersoorten als om de zeldzame. Zo zitten op militaire oefenterreinen veel hei- en kommavlinders, in het natuurgebied "De Treek" veel gentiaanblauwtjes en langs de spoorlijn bruine eikenpages. We zullen er de komende jaren nog veel over horen.

Kortom het voorjaar kan beginnen! Ook deze dag kan ik iedereen aanraden.

12. Vreemde planten in Rotterdam een nieuw boek in de stadsecologische reeks, uitgegeven door het natuurmuseum Rotterdam. Johan Vos Jaren geleden al, om precies te zijn op 16 januari 1997 en op 13 januari 1998 besteedde onze KNNV-afdeling aandacht aan de flora van Rotterdam. Joke Anema belichtte in 1997 vooral de "gewone stadsflora" en Remko Andeweg ging in 1998 specifiek in op de muurplanten. Verslagen van deze avonden kunt u nalezen in onze kwartaalberichten 16 en 20. Naast stadsplanten en muurplanten kent Rotterdam echter ook een grote hoeveelheid "vreemde planten". Voor Remko aanleiding om daar, samen met Piet Florusse in een nieuw boekje uitgebreid aandacht aan te besteden.

	Fig. 9 Vreemde planten in Rotterdam

Vreemde planten zijn planten die met opzet of per ongeluk in Rotterdam terecht gekomen zijn en soms zelfs massaal en langdurig het straatbeeld bepalen. Dankzij deze planten is de Rotterdamse flora net zo multicultureel als haar menselijke bevolking. Als wereldhaven heeft Rotterdam al lang geleden haar reputatie als adventieveneldorado gevestigd. Adventieven zijn verstekelimgen die onbedoeld meereizen met de een of andere (scheeps)lading; zo kennen we bijvoorbeeld graan-, wol-, ballastadventieven.

Vooral na 1872, met de opnening van de Nieuwe Waterweg nam de rijkdom aan adventieven snel toe. Sinds die tijd heeft dit verschijnsel regelmatig de aandacht getrokken van bekende plantenkenners. In de loop der tijd is veel materiaal verzameld en in het Nationaal Herbarium terecht gekomen. Naast een aantal inleidende hoofdstukken waarin de rol van de mens in de verspreiding van planten centraal staat, bespreekt het boek een dertigtal vreemde planten die permanent of regelmatig in Rotterdam voorkomen. Van elke soort is een foto afgebeeld die samen met informatie over uiterlijk, bloeitijd en groeiplaats het herkennen en vinden van de plant binnen ieders bereik brengt. Omdat de oorspronkelijke uitheemse flora in de meeste plantenboeken niet of nauwelijks aandacht krijgt is dit een uniek boek dat bovendien een interessant stadsecologisch fenomeen documenteert, aldus de flaptekst. Een minpuntje vind ik dat nergens de keuze voor de geportretteerde plantensoorten wordt gemotiveerd. Waarschijnlijk is gekozen voor aardige voorbeelden van soorten waar leuke verhalen over te vertellen zijn. Een interessante aanvulling had wat mij betreft een overzicht geweest met alle vreemde planten met een globale aanduiding van de zeldzaamheid, achterin het boek.

Desalniettemin is dit boek voor leden van onze plantenwerkgroep een aanrader! En om de prijs hoeft u het niet te laten.

13. De Groeten uit Drenthe: Misleidende spiegelingen

Ben Prins, Vijverlaan 11, 7975BW Uffelte, tel 0521-35050300

waterkever, roodpootwaterkever, kever

klein geaderd witje, oranjetipje, rupsen, ijsvogel

ijsvogel

merel, vink, groenling, turkse tortel, spreeuw, heggemus, roodborst, keep, ringmus, huismus, sijsje,

vink

14. Noordnieuws, maart 2003

Marianne Ketting

Om te beginnen met het laatste nieuws: we zijn op schapenjacht geweest. Zondagmiddag, de buren waren uit, liep opeens een van hun ooien op de provinciale weg en twee lammetjes vonden dat ook een leuk spelletje. Ik moet zeggen: ze keken keurig eerst naar links en toen naar rechts en auto's gingen er in een bocht omheen. We hebben ze terug het erf op geloodst, maar toen was het de kunst ze weer achter gaas in de wei te krijgen. De lammetjes lieten zich optillen en over het hek zetten, maar het schaap rende alle kanten op behalve de goede. En dat kon nooit gezond zijn, voor zo'n hoogst drachtig schaap. Uiteindelijk hebben we haar in ons beste import-Grunnings toegesproken. "t Is goud mien wicht, tou dan moar, noar hoes tou ja," en woorden van soortgelijke strekking. En waarachtig, toen stapte ze braaf het hek door.

Vandaag hebben we een invasie van kramsvogels in de tuin; de bomen zitten er vol mee. Er zijn ineens ook heel wat vlinders en de fitjaf is terug. Maar dan nu het verslag van de afgelopen wintermaanden, in chronologische volgorde.

Onze eerste winter in Westerwolde was meteen een hele beste. Wekenlang sneeuw, maandenlang ijs. Vriesnachten van min 15, dikke ijsbloemen op de glas-in-lood ruitjes van het washok. Deze winter ben ik de weinig rustieke, maar tochtvrije dubbelbeglaasde kunststof ramen in de rest van het huis toch wel erg gaan waarderen.

Zo'n sneeuwtapijt nodigt uit tot spoorzoeken. Wandelend kon je mooi zien wie je was voorgegaan. Hazen bij voorbeeld: twee grote voeten naast elkaar in de sneeuw gestempeld, daar voor twee stippen van de voorpootjes schuin naast mekaar. Staan de voeten voor de voorpootjes, dan heeft de haas hardgelopen.

Schapen en reeën hebben zowat eendere voetjes, maar heel andere sporen. Een ree print keurige halve maantjes. Een schaap trekt strepen, want die tilt zijn voeten niet op. En omdat heideschapen in een rij achter elkaar aan sjokken, laat een hele kudde slechts één dubbele streep na. Een soort bandenspoor, alsof twee fietsers slingerend dicht naast elkaar hebben gereden.

De pret van een tuin in de winter zit 'm vooral in het vogelbezoek. In deze dunbevolkte maar dikbevogelde streek vonden we dankbare klandizie voor ons wintervoer. Al met de kerst waren we door de door Sinterklaas gul verstrekte voederpakketten heen. Dus zochten we naar voordeliger alternatieven voor de commerciële mezenbol. Dat werden dus zelfgebakken vetpotjes, recept: frituurvet smelten met brood, havermout, zonnepitten en parkietenzaad erdoor; na afkoeling in bloempotjes scheppen en die met een touwtje door het potgat op hun kant in de struiken hangen. Wij hebben er de kerstboom mee versierd. (Op de hoek gekocht voor 1 euro, zelf omzagen, maar bij thuiskomst bleek hij te groot voor de kamer. Toen hebben we 'm maar buiten voor het raam gezet.) Hij zit al maandenlang vol mezen, mussen en muizen. Nog nooit zo lang zo veel lol van een kerstboom gehad.

De fazanten zijn er nog steeds, al begint de vaste groep wat uiteen te vallen. Vijf hennen, drie hanen, in wisselende combinaties. Zolang de vogelpest onze kippenplannen dwarsboomt, voorzien zij in onze scharrelbehoeften. Ze zijn niet aaibaar en leggen geen eieren, maar ze zijn zó mooi. Een fazanthaan in de voorjaarszon, daar spetteren de kleuren vonkend vanaf. Al blijft die lakrode lellenkop een beetje potsierlijk.

Er meldde zich deze winter een groepje "nieuwe" mezen in de tuin, bruin-met-beige, een soort dat we niet kenden uit Zoetermeer. Plaatjes in Het Vogelboek herleidden ze tot glanskoppen dan wel matkoppen, voor leken zoals wij niet te onderscheiden. We houden het op glanskoppen, omdat die zich volgens het boek wel in tuinen willen wagen. Ze horen eigenlijk thuis in oud bos en dat hebben we wel in de buurt. Het Roelagebos bij Ter Apel, berichtte de krant, is het oudste loofbos van Nederland. Nu was ons dat tot dusverre niet opgevallen: wij vonden het eigenlijk maar een zielig bosje met al zijn dode en krakkemikkige bomen. Maar het staat vol lelietjes-van-dalen en salomonszegel.

Eén van onze eigen eiken is bij de dokter geweest. Hij vertoonde een akelige zwarte plek op de plaats waar volgens de buren zo'n 30 jaar geleden bij een storm een dikke tak was afgescheurd. In januari kwam meneer Eijkenaar van Landschapsbeheer Groningen hem onderzoeken. (Is dat nou toeval dat bomenmensen zo vaak bomennamen hebben? Zo staat er in onze boekenkast een werkje "Ons Bomenland", door Gait Berk, opgedragen aan Koot Peereboom) Hij heeft 'm beklommen, beklopt en bepeuterd, zei iets over "verstoorde ringspanning" en schreef als remedie het uitlichten van de kroon voor. En omdat Landschapsbeheer ook het natuurvriendelijk tuinieren op boerenerven behartigt, heeft hij meteen de tuin kritisch bekeken. Die deugde wel, vond hij, al konden er best wat besdragers bij. (Hij zag de prille krentenboompjes over het hoofdje) En hij raadde aan om hier en daar een takkenhoop op te werpen als schuilplaats voor divers gedierte. Daar werd Peter wat nerveus van. Want die zat net bij te komen van het wegsjouwen en afvoeren van 35 strekkende meter takkenhoop, restanten van die omgezaagde sparrenrij achter in de tuin.

Maar om op de eik terug te komen: begin maart kwamen drie man met klimtuig en kettingzagen hem onder handen nemen. "Kandelaberen zeker?" zei de voorman, "dan bent u er weer voor jaren vanaf". Wij werden bleek van schrik. Onze eik, onze trots, is er een van een groep die met elkaar een prachtige koepel vormt en dat beeld zou dan compleet verziekt zijn. "Zonde!" riepen wij, en dat vond de voorman eigenlijk ook, "maar meestal maken mensen zich meer zorgen om takken op hun dak dan om zo'n boom, vandaar". Na langdurig overleg en sloten koffie is uiteindelijk een stoere blonde jongeman in alpinistenuitrusting in de boom geklommen. Als je zo'n jongen als een nietig figuurtje boven in de kruin ziet verdwijnen, dan zie je pas hoe hoog zo'n eik is. Er zijn twee zware takken uitgezaagd en omlaag getakeld. Die kostten ons uiteindelijk 110 euro per stuk. Dat is knap duur voor brandhout. We hebben ze dan ook zorgvuldig uitgestald langs de tuinpaden. Je bent mooi klaar met monumentale eiken op je erf.

Op Valentijnsdag is het eerste buurschaap, het bruine, bevallen van twee pikzwarte lammetjes. Vanwege de vrieskou zijn ze de eerste weken op stal gebleven. De andere ooien schommelen nu, eind maart, nog hoogdrachtig en breedbuikig rond; die wachten warmer weer af. Verstandig, leek ons. Maar de boer is daar niet blij mee, late lammeren zijn straks te klein om goed te verkopen. "Geen actieve bok geweest", moppert hij, en nu staat de ram zich met hangende oortjes te schamen in een aparte wei. Dat is dus geen blijvertje.

Met het losbarsten van de lente aan de slag gegaan in de moestuin. Nou ja, in wat ooit moestuin moet worden. De hoek achter de houtstek schoongemaakt, suffe planten op de composthoop gemieterd, leuke verhuisd naar elders. Gespit en bekalkt. De buurman, bezig per trekker de mollenbulten in de schapenwei te pletten, bezag dit amateurgedoe. "Wil ik d'r eebm veur joe met trekker deur, buurvrouw?". Nou gaat zo'n trekker moeilijk door ons poortje. Dus bedacht hij wat anders. Ik mag een hoekje eetaardappels poten op zijn land tussen de zetmeelpiepers, dan houdt hij ze voor me bij. Dat is nog 's noaberschap! We hebben meteen potertjes gekocht. Frieslanders, lekker om te bakken. Daarmee belanden we in de bizarre situatie dat een Groninger boer straks voor ons Frieslanders verbouwt. Grunnegers en Friezen, botert dat wel?

Na het eerste jaar in dit rentenierswoninkje hebben we besloten dat we vooralsnog geen heil zien in brute verbouwingen. Dat verrinneweert de tuin maar. Ook de woonkeuken is eigenlijk groot zat, lelijk, maar praktisch. We gaan hem dus opleuken. Kille apparaten als koelkast en magnetron zijn verhuisd naar de (opgeknapte) bijkeuken. Peter heeft de afzuigkap weggetimmerd achter een schouw en de geiserbuis achter een koof. De aanrechtkastjes hebben paneeldeurtjes gekregen en alles is oudblauw geschilderd. Dat houdt de vliegen weg en zo hoort dat op het boerenland. Er komen nieuwe, roomwitte wandtegels en het plan is daar met porseleinverf kippen op te schilderen. Delftsblauwe kippen met een haan boven het fornuis. Zo stellen wij ons een traditionele boerenkeuken voor! Niet dat echte boerinnen ooit zulke keukens hebben. Die houden het op kunststof en roestvrij staal en een zeiltje op tafel, die hebben geen tijd voor dat getut.

Dinsdag 2 april, op onze trouwdag, gaan Sigrid en Willem in ondertrouw. Ze komen dat bij ons vieren met het "bruidstranenmaal". Dat is de laatste maaltijd die een meisje in ongehuwde staat bij haar ouders geniet. Een soort galgenmaal dus? Had er nog nooit van gehoord, maar het is een traditie. Dat soort dingen leer ik nu allemaal van mijn dochter.

3 Mei is de grote dag; duimt u voor mooi weer op de bruiloft?

Volgende keer verslag van Het Feest!

Groeten uit Ter Wisch, post Sellingen

15. Natuur en milieuagenda Zoetermeer

Coördinatie door De Soete Aarde, centrum voor natuur en milieu.

Deze agenda komt 4x per jaar uit.

Internet: www.zoetermeer.nl

Opgave van excursies 2003: E-mail: M.J.Kester@zoetermeer.nl

Openingstijden: dinsdag 15.00 – 17.00 uur en woensdag 12.00 – 15.00.

En op telefonisch afspraak. In vakanties gesloten.

De agenda is voor het Kwartaalblad aangevuld met de excursies van Bomen Overleven

tijd				Activiteit	Verzamelen	Kosten	Organisatie
wo/za/zo	& feest-dagen	12.00	16.00	Pony of ezelrijden	Stadsboerderij De Balijhoeve	€ 0,50 per rit	De Balijhoeve 3620832
zo	6-apr	10.30	11.45	Excursie Landgoed Rust en Vreugd, Wassenaar	Parkeerplaats hoek Menkenlaan-Ommerlaan	Vrijwillige bijdrage	Bomen Overleven Jos Orleans
zo	6-apr	13.00	15.30	Act Ecokids: amfibien & reptielen Voor kinderen van 8 t/m 12 jr	Stadsboerderij Het Buitenbeest	€ 1,00 of strippenk	IVN H de Jong 3521056/3520624
ma	7-apr	20.00		Lezing: Bomen in Zoetermeer (workshopcyclus)	De Soete Aarde		IVN 3512378
do	10-apr	20.00		Diapresentatie door A Koot, over 20 jarig bestaan van VWZ	De Soete Aarde	Gratis	Vogelwerkgroep 3163631
za	12-apr	10.00	16.00	Manifestatie De Natuurlijke Tuin Thema: Water	Promenadeplein Stadshart		Groei&Bl 3410067 NME 3469662
za	12-apr	13.00	17.00	Keuring van konijnen op Het Buitenbeest, Aanmelden!	Stadsboerderij Het Buitenbeest	Ja	Het Buitenbeest 3520624
zo	13-apr	13.00	17.00	Keuring van konijnen op Het Buitenbeest, Aanmelden!	Stadsboerderij Het Buitenbeest	Ja	Het Buitenbeest 3520624
zo	13-apr	13.00		Fietstocht langs interessante bomen in Zoetermeer	Stadsboerderij Het Buitenbeest		IVN 3512378
zo	13-apr	13.30		Vlinderexcursie in het Westerpark	’t Westpunt in het Westerpark Gratis		NME 3469662
wo	16-apr	20.00		Schikken van paasstukjes De Soete Aarde	Materiaal tegen kostprijs		Groei en Bloei 3517624
za	19-apr	13.30	16.00	Voorjaarswandeling door Leidschendam	Parkeerterrein Park Rozenrust	Vrijwillige bijdrage	Bomen Overleven Ria Hoogstraat
ma	21-apr	12.00	16.00	Kleine huisdierenkeuring met activ m.m.v. dierenartsenpraktijk R’veen	Stadsboerderij De Balijhoeve		De Balijhoeve 3620832
vr	25-apr	20.00	22.00	Cursus hanging baskests	Gemeentekwekerij Industrieweg	9 euro v leden 12 euro v niet-leden	Groei en Bloei 3517624
za	26-apr	13.30	16.00	Plant en zaadverkoop op wijktuinen Rokkeveen en Zegwaartseweg	Wijktuinen ZW en Rokkeveen	ja	NME 3469534
za	26-apr	8.00		Fietsexcursie door de polders Aanmelden!	Paviljoen Aa zicht		VWZ 3165270 W v Meerendonk
zo	27-apr	13.00	14.00	Rondleiding in de natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	Natuurtuingroep 3416896/3211593
ma	28-apr	20.00		Lezing: Boomverzorging (workshopcyclus)	De Soete Aarde		IVN 3512378
do	1-mei	13.30	16.00	Plant en zaadverkoop	Wijktuin Voorweg	ja	NME 3469534
zo	4-mei	13.00		Rondleiding 25 jarig bestaan natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	IKV Natuurtuingroep 3416896/3211593
wo	7-mei	13.30	14.30	Struinen in de natuur voor ouders en kinderen	Parkeerterrein einde Turfschipkade	Vrijwillige bijdrage	Bomen Overleven Rob Wiewel
do	8-mei	20.00		Diapresentatie over weidevogels	De Soete Aarde	Gratis	Vogelwerkgroep 3163631
za	10-mei	10.30	12.00	Voorjaarsruilbeurs	Gemeentekwekerij Industrieweg	Gratis	Groei en Bloei 3517624
za	10-mei	13.00	16.00	Moederdagcadeautjes maken tuinen Rokkeveen en Zegwaartseweg	Wijktuinen ZW en Rokkeveen	ja	NME 3469534
za	10-mei	14.00	16.00	Ruilbeurs van stekken en fuchsia’s	De Soete Aarde	Gratis	Fuchsiavereniging 3414145
za	10-mei	14.00	15.30	Lente in Park Rozenrust, Leidschendam	Parkeerplaats Veursestraatweg 102A	Vrijwillige bijdrage	Bomen Overleven Ria Hoogstraat en Charlie van Marrelo
za	10-mei	7.30		Excursie weidevogels Groene Schuur N	Aa Einde Azieweg		IVN 3512378
za	10-mei			Landelijke fietsdag; aandacht v/d grutto.	VWZ bij ‘t Geertje		Vogelwerkgroep 3163631
zo	11-mei	13.00		Rondleiding 25 jarig bestaan natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	IKV Natuurtuingroep 3416896/3211593
zo	18-mei	10.00		Rondleiding 25 jarig bestaan natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	IKV Natuurtuingroep 3416896/3211593
zo	18-mei	10.00	17.00	Feest; 25 jarig bestaan van de Natuurtuin met div activiteiten	’t Westpunt in het Westerpark	gratis	Gem Zoetermeer 3469817
zo	18-mei	12.00		Rondleiding 25 jarig bestaan natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	IKV Natuurtuingroep 3416896/3211593
zo	18-mei	13.00	15.30	Act Ecokids bomen over bomen Voor kinderen van 8 t/m 12 jr	Stadsboerderij Het Buitenbeest	€ 1,00 of strippenk	IVN H de Jong 3521056/3520624
zo	18-mei	14.00		Rondleiding 25 jarig bestaan natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	IKV Natuurtuingroep 3416896/3211593
zo	18-mei	16.00		Rondleiding 25 jarig bestaan natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	IKV Natuurtuingroep 3416896/3211593
zo	18-mei	6.00		Ikv 25 jarig bestaan natuurtuin Vroege vogelexcursie	’t Westpunt in het Westerpark	gratis	Vogelwerkgroep 3163631
zo	18-mei			Workshop over water om 13.00, 14.00 en 15.00 uur	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	IVN 3512378
za	24-mei	19.00		Excursie boomkikkers in Brand	Station Driemanspolder		IVN 3512378
za	24-mei	8.00		Excursie naar Zouweboezem (Ameide)	Parkeerterrein WC Meerzicht	Gratis	Vogelwerkgroep 3427474
zo	25-mei	13.00		Rondleiding 25 jarig bestaan natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	IKV Natuurtuingroep 3416896/3211593
zo	25-mei	13.00	14.00	Rondleiding in de natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	Natuurtuingroep 3416896/3211593
zo	25-mei	13.00	17.00	Schaapscheerfeest op Het Buitenbeest met activiteiten	Stadsboerderij Het Buitenbeest		Het Buitenbeest 3520624
di	27-mei	19.00		Wilde plantenexcursie in Rokkeveen	Stadsboerderij De Balijhoeve	Gratis	NME 3468319
za	31-mei	10.00	12.00	Groene ochtend Met thema kruiden	Gemeentekwekerij Industrieweg		Groei en Bloei 3517624
zo	1-jun	13.30	16.30	Open dag op wijktuin Voorweg	Wijktuin Voorweg		NME 3469534
zo	1-jun	14.00	15.30	Slootjesexcursie 1, Buytenpark	Parkeerplaats Snowworld	Vrijwillige bijdrage	Bomen Overleven Henk Ploeger
zo	8-jun	12.00	16.00	Schaapscheerfeest op De Balijhoeve met activiteiten	Stadsboerderij De Balijhoeve		De Balijhoeve 3620832
do	12-jun	20.00		Diapresentatie over vogels in zuid west Nederland door C v Overveld	De Soete Aarde	Gratis	Vogelwerkgroep 3163631
za	14-jun	12.00	16.00	Nationale Kinderboerderijen met activ. Thema: jaar van de boerderij	Stadsboerderij De Balijhoeve		De Balijhoeve 3620832
zo	15-jun	12.00	16.00	Nationale Kinderboerderijen met activ. Thema: jaar van de boerderij	Stadsboerderij De Balijhoeve		De Balijhoeve 3620832
zo	15-jun	13.00	17.00	Nationale Kinderboerderijen met activiteiten	Stadsboerderij Het Buitenbeest		Het Buitenbeest 3520624
di	17-jun	19.00	21.00	Open avond op wijktuin Zegwaartseweg	Wijktuin Zegwaartseweg		NME 3469534
di	17-jun	19.00	20.30	Open avond op wijktuin Broekweg	Wijktuin Broekweg		NME 3469534
wo	18-jun	19.00	20.30	Open avond op wijktuin Noordhove Met thema water	Wijktuin Noordhove		NME 3469534
za	21-jun	14.00	15.30	Zomer in Park Rusthout, Leidschendam	Ingang Noordsingel	Vrijwillige bijdrage	Bomen Overleven Ria Hoogstraat en Charlie van Marrelo
za	21-jun	21.30		Zomeravondwandeling met zonsondergang	Parkeerterrein einde Turfschipkade	Vrijwillige bijdrage	Bomen Overleven Rob Wiewel
zo	22-jun	13.00	14.00	Rondleiding in de natuurtuin	’t Westpunt in het Westerpark	Gratis	Natuurtuingroep 3416896/3211593
zo	22-jun	13.00	15.30	Activiteit Ecokids thema water Voor kinderen van 8 t/m 12 jr	Stadsboerderij Het Buitenbeest	€ 1,00 of strippenk	IVN H de Jong 3521056/3520624
zo	22-jun	13.00	16.00	Open dag op wijktuin Rokkeveen	Wijktuin Rokkeveen		NME 3469534
zo	22-jun	13.30		Natuur in de wijkexcursie in R’veen Insecten en waterbeestjes	Stadsboerderij De Balijhoeve	Gratis	NME 3469534
zo	7-sep	14.00	15.30	Slootjesexcursie 2, Noord-Aa, Zoetermeer	Restaurant Aa-zicht	Vrijwillige bijdrage	Bomen Overleven Henk Ploeger

coördinatie door de soete aarde, centrum voor natuur en milieu. deze agenda komt 4x per jaar uit. internet: www.zoetermeer.nl

opgave van excursies email: m.j.kester@zoetermeer.nl

openingstijden: di 15.00 – 17.00 uur en wo 12.00 – 15.00 en op telefonische afspraak. In vakanties gesloten.

16. Namen

REDACTIE KWARTAALBERICHT

Taeke M. de Jong (3516599)

Johan Vos (023-5280231)

Marsmanhove 2 2726 CM Zoetermeer

Email T.M.dejong@bk.tudelft.nl

Kopij kan daar worden ingeleverd op floppy (platte tekst of Word).

Inleverdatum julinummer: eind juni 2003. Geschreven of getypte tekst een maand vóór deze datum inleveren.

Auteurs

Evelien van den Berg-den Hertog

079-3213445

Hans Bieze 079-3421351

Rob Bolle 079-3317697

Lodewijk van Duuren 079-3214149

Annet de Jong 079-3422924

Taeke de Jong 079-3516599

Tilly Kester 079-3412605

Marjan Ketting 079-3211729

Marco Lurks 079-3510523

Jan Parmentier 079-3162672

Ben Prins 0512-350300

Fred Reeder 079-3213612

Ellen Teunen 079-3219711

Ies Voogd 079-3213152

Johan Vos 023-5280231

Peter van Wely 079-3520414

17. Ik wil ook lid worden

van de Natuurgroep Zoetermeer

O > als algemeen lid á € 15,- per jaar

O > als huisgenoot-lid á € 10,- per jaar

O > als donateur á € 5,- per jaar

Donateurs krijgen éénmaal een kwartaalbericht.

..............................................……..........

naam

..........................................……..............

adres

....................………………………….......

postcode

................…………………………...........

telefoon

................…………………………...........

………………………………..

handtekening

Kopij of opgave verzenden naar: Marsmanhove 2 2726 CM Zoetermeer